Taryfy różnicujące ceny wody

W artykule zostały już przedstawione sposoby motywowania odbiorców oraz istniejące przeciwności. Samoistnie nasuwa się pytanie: czy w świetle obowiązujących rozwiązań legislacyjnych możliwe jest jakiekolwiek jeszcze skuteczne motywowanie odbiorców usług do racjonalnego korzystania z wody i ograniczania zanieczyszczenia ścieków?
W literaturze przedmiotu można spotkać się z podejściem, że realnym sposobem motywacji odbiorców usług może być stosowanie przez przedsiębiorstwa wod-kan taryf różnicujących ceny wody, które umożliwiają w ten sposób odbiorcy usług podjęcie działań skutkujących niższym zużyciem wody. Rozporządzenie taryfowe daje dwie takie możliwości. Zgodnie bowiem z treścią § 14 pkt 3 tegoż rozporządzenia przedsiębiorstwo wod-kan może zastosować taryfę sezonową – charakteryzującą się wyższymi cenami wody lub ścieków w sezonie szczytowego zapotrzebowania na usługi wodociągowo-kanalizacyjne i niższymi poza sezonem lub taryfę progresywną, stosowaną przy ograniczonych możliwościach ujmowania wody lub oczyszczania ścieków przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne. W tym drugim wypadku ceny za usługi rosną wraz ze wzrostem zużycia wody ponad przeciętną normę. W mojej ocenie są to niestety wyłącznie możliwości teoretyczne.

Problematyczny sezon

Jeśli chodzi o taryfy sezonowe to największym problemem w ich stosowaniu okazuje się zmiana przepisów ustawy branżowej, które weszły w życie pod koniec 2017 r. Od tego czasu we wniosku o zatwierdzenie taryfy brak jest wskazania dokładnego terminu, kiedy będzie ona obowiązywała. Aktualne przepisy określają, że będzie obowiązywać przez 36 miesięcy od momentu, kiedy zostanie zatwierdzona i osiem dni po opublikowaniu jej przez Wody Polskie. Owa czynność zatwierdzania może wynosić trzy miesiące bądź pięć i pół miesiąca. Nie ma żadnej możliwości posłużenia się nazwami konkretnych miesięcy przy ustalaniu cen. W jaki zatem sposób ustalić ów sezon, podczas którego ceny powinny być wyższe? Istnieje realne niebezpieczeństwo, że może on przypaść np. na miesiące zimowe w przypadku miejscowości turystycznych nadmorskich i odwrotnie – na miesiące letnie w miejscowościach, gdzie aktywność turystyczna jest większa w zimie.

Jednostki odniesienia w taryfie progresywnej

Stosowanie taryf progresywnych wiąże się natomiast z koniecznością posiadania wiedzy przez przedsiębiorstwa wod-kan co do liczby mieszkańców w danej nieruchomości. Skoro taryfa taka miałaby się opierać na przeciętnych normach zużycia wody to taka informacja byłaby niezbędna, a tymczasem ustawa branżowa stosuje pojęcie odbiorcy usług, który w żaden sposób tego nie umożliwia. Mało tego, istnieją opinie prawne stwierdzające, że przedsiębiorstwa wod-kan nie mają wręcz prawa do posiadania takiej wiedzy i jej wykorzystywania.
Pomijając całkowicie konieczność aktualizowania takiej wiedzy oraz pracochłonność tego procesu – przepisy rozporządzenia taryfowego uniemożliwiają stosowanie przeciętnych norm zużycia wody jedynie do gospodarstw domowych. Rozporządzenie w sprawie określenia przeciętnych norm zużycia wody dotyczy szerokiego zakresu podmiotów, w tym muzeów, stołówek, rzeźni czy piekarni. Jednostki odniesienia są bardzo zróżnicowane – przykładowo dla zakładów pralniczych to 1 kg bielizny lub odzieży, a dla pływalni krytych – jeden korzystający. Nie sposób jest zatem zastosować tych norm do wszystkich taryfowych grup odbiorców usług bez całkowitego paraliżu służb rozliczeniowo-księgowych w przedsiębiorstwach wod-kan.

Ograniczanie zanieczyszczenia ścieków

Warto zauważyć, że wszystko co zostało opisane do tego akapitu odnosi się w ogromnej większości (jeśli nie wyłącznie) do racjonalnego korzystania z wody. Motywowanie odbiorców powinno dotyczyć jednak także ograniczania zanieczyszczenia ścieków. O ile w odniesieniu do tzw. gospodarstw domowych będzie to raczej niemożliwe do zastosowania, to już względem podmiotów gospodarczych, zwłaszcza dostarczających ścieki przemysłowe – staje się realne.
Rozporządzenie taryfowe w treści § 5 pkt 5 daje możliwość użycia w taryfie stawek opłaty za przekroczenie warunków wprowadzania ścieków przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych. Warunki te zależą od: wykorzystania przepustowości oczyszczalni, stosowanej technologii oczyszczania ścieków komunalnych oraz uzyskiwanego stopnia redukcji ładunku zanieczyszczeń i sposobu stosowania osadów ściekowych. Wprowadzenie przepisów wykonawczych do ustawy branżowej w 2006 r. dodatkowo umożliwiło przyjmowanie przez przedsiębiorstwa wod-kan ścieków, pomimo przekroczenia ich parametrów. Wysokość tych stawek nie jest tak naprawdę niczym uwarunkowana. Zgodnie z założeniem powinny być na tyle wysokie, aby w przypadku częstego i znacznego przekraczania warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych przedsiębiorstw wod-kan, dostawcom ścieków przemysłowych bardziej opłacało się wybudować urządzenia podczyszczające. A więc bez względu na to, czy dany dostawca ścieków przemysłowych będzie ponosił koszty z tytułu opłat za przekroczenia parametrów (żaden podmiot gospodarczy nie będzie chciał ich ponosić) czy też wybuduje u siebie podczyszczalnię, to efekt motywujący do ograniczania zanieczyszczania ścieków zostanie osiągnięty.

Brak wytycznych

Z raportu Najwyższej Izby Kontroli wynika, że brak wytycznych stanowi dla przedsiębiorstw wod-kan realny problem w kwestii motywowania odbiorców. W części IV raportu przedstawiono sześć wniosków z kontroli, które skierowano do następujących podmiotów: ministra infrastruktury, ministra rolnictwa i rozwoju wsi, Głównego Inspektora Ochrony Środowiska oraz PGW „Wody Polskie”.
Pierwsze dwa podmioty odniosły się do wniosków NIK-u, co zostało przedstawione na końcu raportu (Załącznik 6.5 oraz 6.6). Wniosek skierowany do Wód Polskich dotyczył właśnie „opracowania szczegółowych i jednoznacznych wytycznych dotyczących sposobu motywowania odbiorców usług do racjonalnego korzystania z wody i ograniczania zanieczyszczenia ścieków, do którego odnosi się § 3 pkt 1 lit. d rozporządzenia w sprawie taryf”. Pozostaje żywić nadzieję, że nie oznacza to zbagatelizowania przez Wody Polskie tej kwestii.

***
Wytyczne co do sposobu opracowania taryf przez przedsiębiorstwa wod-kan zawarte w § 3 pkt 1 rozporządzenia taryfowego, o czym była już mowa, są sobie przeciwstawne. Motywowanie odbiorców usług i uzyskanie niezbędnych przychodów w żaden sposób nie idą w parze z ochroną odbiorców usług przed nieuzasadnionym wzrostem cen. Przedsiębiorstwa wodociągowe muszą jednak sprostać tym wszystkim wytycznym. Niestety, jak wynika z kilkuletniej już praktyki, podejście organów regulacyjnych jest zgoła inne. Ochrona odbiorców usług przed nieuzasadnionym wzrostem cen, rozumiana przez Wody Polskie jako ochrona przed jakimkolwiek wzrostem, stanowi najważniejszy cel przy weryfikacji wniosków taryfowych. Niekiedy oczekiwania regulatora dotyczą tylko subsydiowania skrośnego (jest to jednak temat na osobny artykuł). Tymczasem wszystkie wytyczne z § 3 pkt 1 rozporządzenia taryfowego są tak samo istotne i świadczą o sporządzeniu taryf zgodnie z obowiązującymi przepisami. Poznanie realnych wytycznych co do motywowania odbiorców usług do racjonalnego korzystania z wody i ograniczania zanieczyszczenia ścieków opracowanych przez Wody Polskie mogłoby wyjść wszystkim zainteresowanym stronom na dobre. Mam nadzieję, że jest to realne.