Partner serwisu
24 października 2019

Flotylle rzeczne w niepodległej Polsce 1918-1939

Kategoria: Aktualności

24 października w Bydgoszczy Brdyujściu odbyło się uroczyste odsłonięcie pomnika poświęconego marynarzom Oddziału Wydzielonego Wisła. W związku z tym zapraszamy do lektury dwuczęściowego artykułu o polskich flotyllach rzecznych.

Flotylle rzeczne w niepodległej Polsce 1918-1939

CZĘŚĆ I. Flotylle rzeczne w walce o niepodległość Polski 1918-1920.

W listopadzie 1918 roku po 123 latach niewoli na mapę Europy powróciła niepodległa Polska. Odrodzone państwo stanęło przed poważnym wyzwaniem. Przywódcy Rzeczpospolitej musieli scalić zróżnicowane ziemie, odzyskane po rozpadzie państw zaborczych. Przede wszystkim należało jednak obronić świeżo odzyskaną niepodległość, gdyż ościenne mocarstwa, dotknięte klęską w Wielkiej Wojnie, z dezaprobatą spoglądały na nowo powstające państwo polskie. Silna armia musiała być fundamentem powstającej Polski. Dotyczyło to także obrony polskich wód.

28 listopada, w kilkanaście dni po przybyciu do Warszawy, naczelnik państwa Józef Piłsudski wydał rozkaz o utworzeniu Polskiej Marynarki Wojennej. Z racji, że Polska nie miała wtedy jeszcze dostępu do dużych portów morskich, a także nie posiadała floty pełnomorskiej, cała uwaga polityków i wojskowych skoncentrowała się na rozwoju bojowej żeglugi śródlądowej. Organizacją polskiej floty zajął się nowo mianowany dowódca marynarki pułkownik Bogumił Nowotny. Wybór był przemyślany. Pochodzący z Wieliczki oficer zdobył wieloletnie doświadczenie służąc w siłach morskich Austro-Węgier. Zadanie nie należało jednak do najłatwiejszych. W większości, jednostki porzucone przez Niemców i Austriaków pozostawiały wiele do życzenia. Często były to cywilne statki przerobione na potrzeby wojskowe.

Pierwszym portem wojennym odrodzonej Rzeczpospolitej została Twierdza Modlin, przejęta 30 listopada. W Modlinie załogi mogły odbywać ćwiczenia, a także mieć względnie dobre warunki kwaterunkowe. Także położenie bazy miało strategiczne znaczenia. Z ujścia Narwi i Bugu można było kontrolować żeglugę na pobliskiej Wiśle, a także zaopatrywać oddziały wojskowe oraz ludność cywilną w potrzebne towary, a szczególnie w niezbędną w zrujnowanym wojną kraju żywność, dostarczaną przez Stany Zjednoczone Ameryki.   Problem stwarzały też kwestie kadrowe. Po pierwsze nową flotę tworzyli marynarze z trzech różnych państw zaborczych. Oficerowie z zaboru rosyjskiego stanowili 72% stanu, z zaboru austriackiego 22%, najmniej z niemieckiego, tylko 6%. Wielu marynarzy rekrutowało się także z wojsk lądowych. Komplikowało to komunikację, gdyż wojskowi byli przyzwyczajeni do innych nazw i procedur. Kolejną kwestią były trudne warunki bytowe na okrętach. Marynarze protestowali, a czasem nawet buntowali się lub dezerterowali szukając szczęścia w kawalerii lub artylerii, gdyż ich sytuacja, w porównaniu ze służbą w armiach zaborczych, pogorszyła się. Mimo wszystko, znalazła się liczna grupa zdeterminowanych żołnierzy, często pokoleniowo związanych z pracą na wodzie, którzy postanowili zostać i tworzyć Marynarkę Wojenną. Dowództwo szczególnie poważało tych weteranów, mając w pamięci ich doświadczenie operacyjne, znajomość szlaków żeglugowych, odwagę i miłość do odrodzonej ojczyzny. Dzięki temu możliwe było obsadzenie załogami statków przejętych w Warszawie, Modlinie, Krakowie i Sandomierzu. 

23 grudnia z całego posiadanego sprzętu i załóg utworzono Wojenną Flotyllę Wiślaną. Początkowo jej zadania ograniczały się do patrolowania Wisły, szkolenia załóg i transportowania towarów. Wbrew pozorom nie była to prosta misja. Marynarze musieli mieć się na baczności, gdyż kształtujące się państwo, miało trudne stosunki z sąsiadami. Gdy w listopadzie 1919 roku „Różycki” przez pomyłkę przekroczył linię demarkacyjną z Niemcami na Wiśle, został natychmiast ostrzelany. Niemcy uszkodzili statek, a następnie go zarekwirowali. Rok później marynarze wzięli udział w zaślubinach Polski z morzem. Jednak prawdziwy chrzest bojowy polscy wodniacy mieli przejść dopiero na Wschodzie.

Flota ze składaków

W połowie lutego 1919 roku rozpoczęła się wojna Polski z Rosją Sowiecką. 5 marca, w celu zabezpieczenia Brześcia nad Bugiem, polska armia zdobyła tak zwany Półwysep Piński, leżący wśród bagien między Piną, a Jasiołdą. Był to czas wiosennych roztopów. Okolica wyglądała jak morze poprzecinane nielicznymi wioskami na piaszczystych wzgórzach. Mokradła znacznie utrudniały komunikację. Generał Antoni Listowski znalazł się w trudnym położeniu, gdyż warunki pogodowo-terenowe uniemożliwiały zaopatrywanie części jego oddziałów stacjonujących na południe od Pińska. Dowództwo stanęło przed poważnym wyzwaniem. Jedynym dobrym rozwiązaniem wydawało się przystosowanie rozległych akwenów rzecznych do potrzeb operacyjnych armii, tak aby wojsko mogło  otrzymywać dostawy, zachować łączność i szpiegować bolszewików. Jednak generał Listowski nie posiadał ani potrzebnego sprzętu, ani wyszkolonych załóg. Na szczęście pewnego wiosennego dnia w sztabie zjawił się młody oficer, który miał pomysł na rozwiązanie palącego problemu.

19 kwietnia, porucznik marynarki w rezerwie, Jan Giedroyć zgłosił się do generała Listowskiego z prośbą o przyjęcie do wojska. Jednocześnie zaproponował by z kilku motorówek porzuconych w Pińsku przez wracających do kraju Niemców stworzyć flotyllę rzeczną. Plan tak bardzo spodobał się głównodowodzącemu tzw. Grupy Podlaskiej, że porucznik nie tylko został przyjęty, ale od razu został dowódcą Flotylli Pińskiej. Przed młodym oficerem stanęło poważne zadanie. Miał tylko kilka zniszczonych kadłubów, żadnej załogi, a silniki ukryła miejscowa ludność. Porucznik Giedroyć poważnie potraktował swoją misję. Wkrótce odzyskał motory, z jednego pułku ściągnął byłego marynarza, a resztę załogi kompletował z pracowników cywilnych. Już po miesiącu udało się uruchomić pierwszą motorówkę. Z kolei 24 maja nowo utworzony Departament Spraw Morskich, mając na uwadze strategiczne znaczenie Polesia, oddelegował do flotylli podporucznika Karola Taubego i 12 marynarzy.

Dzięki otrzymanemu wsparciu udało się obsadzić i uzbroić w cztery karabiny maszynowe i działko 37mm trzy łodzie motorowe: „Nr III”, „Nr IV” i „Nr VI”. Flotylla Pińska rozpoczęła działania. Najpierw zajęła się transportem i rozpoznaniem, jednak gdy poziom wód opadł i komunikacja kołowa znów stała się możliwa, flotylla ruszyła do walki. 25 maja pierwszy raz zetknęła się z Sowietami pod Mostami Wolańskimi, jednak prawdziwy chrzest bojowy miał dopiero nadejść.

Pierwsza walka polskiej floty po setkach lat

Łuniniec był niewielkim miastem leżącym pośród bagien. Miał jednak olbrzymie znaczenie. Była to brama do Polesia, niezwykle ważny węzeł kolejowy. Kto kontrolował Łuniniec, kontrolował Polesie. Polacy trzykrotnie próbowali zdobyć miejscowość, ale nieskutecznie. Bolszewicy silnie okopali się na pozycjach. Tym razem w ataku miało wziąć udział nowo utworzona polska flota.

Plan był śmiały. Piechota wspierana przez dwa pociągi pancerne miała zdobyć most kolejowy na Jasiołdzie. W tym czasie polskie motorówki miały wysadzić desant w pobliskich Horodyszczach, położonych na półwyspie między Jasiołdą a jeziorem Horodyszcze, i obejść zaskoczonych obrońców. Wieczorem 2 lipca motorówki porucznika Giedroycia wpłynęły do wsi Wysokie, gdzie nawiązały łączność z grupą pułkownika Grabowskiego, mającą zaatakować dworzec w Zajezierzu, i wzięły na pokład pluton piechoty. Gdy zapadły ciemności, flotylla w ciszy odbiła od brzegu i dotarła w pobliże Jasiołdy. Tutaj czekała na sygnał do walki.

Rankiem, 3 lipca, polska kanonada spadła na Zajezierze. Motorówki ruszyły w szyku, jedna za drugą, osłonięte rzednącą mgłą. Wkrótce niezauważone wyszły na Jasiołdę, kryjąc się w cieniu przybrzeżnej skarpy. Oczom żołnierzy ukazał się stojący na wzgórzu horodyski kościoł. Cel był blisko. Rzeka przy brzegach robiła się płytka i bagnista, dlatego flotylla kierowała się środkiem nurtu. Tymczasem słońce wzeszło i motorówki były doskonale widoczne. Nad wodą jednak panowała cisza. Sowieci dostrzegli polskie jednostki zbyt późno. Około 200 metrów od brzegu Rosjanie otworzyli huraganowy ogień. Flotylla natychmiast przyspieszyła, zygzakiem zbliżając się do Horodyszcza. Bolszewicy byli dobrze uzbrojeni i okopani na wysokiej skarpie, lecz nie potrafili wyrządzić żadnych szkód atakującym. Szybki manewr Polaków kompletnie ich zaskoczył. Płynąca z przodu motorówka „Nr VI” skręciła w prawo i zaatakowała wieś od strony Jasiołdy. Dołączył do niej też „Nr III”. Pozwoliło to odwrócić uwagę od „Nr IV”, który ruszył na północ, na środek jeziora, by wysadzić desant pod skarpą na której stał kościół.

W końcu udało się wysadzić desant, jednak właśnie „Nr VI” znalazł się w niebezpieczeństwie. Motorówka zaplątała się w pordzewiałe zasieki drutu kolczastego. Na dryfującej łodzi skoncentrował się ogień przeciwnika. Wtedy marynarz Augustyn zdobył się na heroiczny czyn. Porwał z podstawy ciężki karabin maszynowy, wyskoczył z motorówki i przebrnąwszy płyciznę, zaczął ostrzeliwać Sowietów. Tafla wody raz po raz przecinały przelatujące pociski. Na ratunek ruszyła reszta flotylli. Augustyn cudem przeżył, osłonięty przez zarośla i przyjacielski ogień. Także „Nr VI” został oswobodzony przez dwóch marynarzy, którzy przecięli drut. Rychło w czas, od strony skarpy nadeszła piechota. Rosjanie wzięci w dwa ognie zaczęli się cofać. Polskie oddziały wkroczyły do wsi, gdzie wzięły wielu jeńców, a wśród nich komisarza politycznego, który próbował ukryć się w oborze.

Odważny plan zakończył się pełnym sukcesem. Most na Jasiołdzie został zdobyty, podobnie jak dworzec w Zajezierzu. Droga do Łunińca stała otworem, a 3 lipca, dzień chrztu bojowego i wielkiego zwycięstwa polskiej marynarki, był później uroczyście obchodzony jako święto Flotylli Rzecznej.

Stopniowy rozwój

Po zdobyciu Łuninca front na Polesiu oparł się na rzekach Horyń i Śmierć. Działania polskiej floty ograniczyły się głównie do zwiadu i wypadów na teren przeciwnika, gdyż Sowieci mieli olbrzymią przewagę nad dopiero formującą się Flotyllą Pińską. Rosyjska Flotylla Prypecka z Mozyrza miała trzy dobrze uzbrojone kanonierki – potężnego „Mukomoła” wyposażonego w dwa działa 120mm i pięć karabinów maszynowych oraz „Traktomirowa” i „Burzyna” z dwoma działami 75mm i czterema karabinami maszynowymi na pokładzie, a także wiele mniejszych jednostek. Polacy nie mogli stanąć do walnej bitwy. Koniecznością stała się rozbudowa flotylli.

W Pińsku wyremontowano kolejne trzy motorówki. Do miejscowego portu przyszedł także transport motorówek, choć wymagały one remontu. Istniał też problem z uzbrojeniem, było niewiele działek, toteż jednostki były uzbrojone głównie w karabiny maszynowe. Departament Spraw Morskich uznał, że wobec zagrożenia ze strony Rosji Sowieckiej, należy przesunąć część sił Flotylli Wiślanej na front wschodni oraz zakupić rzeczne okręty wojenne za granicą. Przebazowanie floty nie było prostym zadaniem. Co prawda istniał szlak wodny przez Bug, Dmuchawiec i Kanał Królewski, lecz koryta tych rzek i kanałów przez działania wojenne i brak konserwacji były w kiepskim stanie. W czerwcu 1919 roku do Pińska popłynął statek uzbrojony ORP „Bug”. Rejs trwał niemal trzy tygodnie, w trakcie których trzeba było rozmontować aż 11 mostów uniemożliwiających podróż. Jednak „Bug” zawiódł nadzieje polskich wojsk na Polesiu, gdyż nie przywiózł obiecanych dział, a sam miał zbyt małą siłę ognia, by sprawdzić się w warunkach bojowych. W związku z tym skierowano go do zadań transportowych. Z kolei „Warta” i „Różycki” wysłane w sierpniu nie zdołały się przebić. Upalne lato spowodowało niski stan wody, więc statki musiały zawrócić do Modlina. Mimo wszystko, z twierdzy modlińskiej do Pińska dalej wysyłano uzupełnienia – personel, sprzęt i uzbrojenie.

Nieustraszona, choć niewielka, flotylla pińska odnosiła kolejne sukcesy. 17 września polskie wojsko zaatakowało Petryków koło Mozyrza. Miejscowości broniło około 500 piechurów i trzy statki: „Traktomirow”, „Burzyn” i transportowiec „Struja”. Pierwsze do ataku ruszyły oddziały porucznika Galińskiego. Dzień był mglisty, polskie motorówki pozostały niezauważone, dlatego Sowieci skoncentrowali całą uwagę na polskiej piechocie. Kiedy rosyjskie kanonierki ostrzeliwały żołnierzy na brzegu, nagle z gęstej mgły wyłoniły się dwie łodzie motorowe, atakując śmiało nieprzyjacielskie okręty. Atak małych, zwinnych jednostek kompletnie zaskoczył Sowietów. Mimo dużej przewagi ogniowej, kanonierki  zostały uszkodzone i musiały się wycofać. W tym czasie rosyjska obrona zmiękła i żołnierze rzucili się do ucieczki. Jednak droga odwrotu była odcięta. „Traktomirow” i „Burzyn” były już daleko, a „Struję”, w ataku na bagnety, zajęli polscy piechurzy. Po bitwie, transportowiec trafił do flotylli pińskiej jako „ORP Strumień”. W tym czasie, flotylla została też zasilona baterią czterech górskich dział 75mm, które wzięły udział w zwycięskich potyczkach na przełomie października i listopada.

Wraz z nastaniem zimy nastąpiła przerwa w działaniach wojennych. Wykorzystano ją niezwykle energicznie. W Pińsku powstała komenda portu wojennego, rozbudowywano infrastrukturę, rozpoczęto remonty oraz dozbrajanie łodzi i uruchomiono specjalistyczne szkolenia na marynarzy. Trwały intensywne przygotowania do wiosennej kampanii.

Chwalebny szlak prypecki

Na początku marca 1920 roku Polacy podjęli działania zaczepne. Wielkim sukcesem było zdobycie Mozyrza z wielkim portem rzecznym i stocznią oraz przystani w Barbarowie, Juriewiczach i Narowli. Sowieci byli na tyle lekkomyślni, że pozostawili wszystkie swoje okręty na zimowisku w pobliżu linii frontu. Dzięki temu Polacy przejęli dwie kanonierki (w tym „Trachtomirowa” przemianowanego na „Pancerny 1”), 23 statki transportowe, 10 motorówek, 53 barki i wiele mniejszych jednostek pływających. Łup wielokrotnie przewyższał liczebnością i tonażem dotychczasowy stan polskiej floty, dlatego do służby oddelegowany dodatkowy personel. Na wiosnę 1920 roku, u progu nowej kampanii, Flotylla Pińska liczyła 24 oficerów i 350 marynarzy. W związku z rozwojem ugrupowania, dowództwo przekazano majorowi Edwardowi Sadowskiemu. Większe polskie jednostki wyposażono w działa 75mm i ciężkie karabiny maszynowe. Mimo to, nadal ustępowały siłą ognią rosyjskim okrętom, które posiadały armaty 120 i 130mm. Zdobyczne polskie statki pierwszy raz wzięły udział w boju 13 kwietnia pod Łomaczami, gdzie w krwawej walce Polakom udało się wysadzić desant i wyprzeć bolszewików.

Z końcem kwietnia ruszyła polska ofensywa na Ukrainę. Nowym zadaniem Flotylli Pińskiej było pełne opanowanie rzeki Prypeć i wyjście na Dniepr, w celu wspierania sił lądowych. Nie była to prosta misja, gdyż sowiecka Flota Dnieprzańska posiadała dużą przewagę, zarówno w sprzęcie jak i uzbrojeniu. W związku z tym, jedyną możliwą taktyką była próba wciągnięcia nieprzyjaciela w zasadzkę. W księżycową noc z 24 na 25 kwietnia doszło do walk pod Koszarówką, gdzie polskie motorówki osiadły na mieliźnie, a od zagłady uratował je celny strzał armaty 75mm w komin wrogiego okrętu. Bolszewicy, naciskani przez polską piechotę, wycofali się, ratując uszkodzony statek. Nie zdążyli jednak, ku uciesze atakujących, ewakuować łodzi desantowych. Wkrótce do wsi przybył „Pancerny 1” wraz z resztą okrętów. Niebawem miało dojść do największej bitwy na rzece w historii Flotylli Pińskiej.

Flotylla Pińska miała atakować wraz z piechotą wzdłuż Prypeci, by definitywnie wyprzeć Sowietów z tego obszaru. „Pancerny 1” wraz z motorową łodzią pancerną „MP1” i trzema innymi motorówkami opuścił Koszarówkę 26 kwietnia wieczorem i udał się w stronę Lelowa. W nocy nawiązano kontakt bojowy z przeciwnikiem. Motorówki cofnęły się jednak bolszewicy nie podjęli pościgu. Wczesnym rankiem 27 kwietnia polska flota czekała na umówiony sygnał do ataku. Ten jednak nie nadszedł. Porucznik Mohuczy słysząc odgłosy walki, postanowił nie czekać dalej i ruszył w dół rzeki. Wkrótce napotkano pięć nieprzyjacielskich okrętów. Wywiązała się kanonada. Dwie wrogie jednostki zostały uszkodzone, Sowieci cofnęli się. Po oswobodzeniu Lelowa, polska flota skierowała się na Czarnobyl, gdzie natarcie szykowała już piechota, oskrzydlając Rosjan w mieście. Portu broniło dwanaście jednostek Flotylli Dnieprzańskiej, jednak część była zajęta ewakuacją rannych, taboru rzecznego i magazynów. Nagły atak polskich wojsk lądowych zaskoczył Rosjan, którzy rzucili się do chaotycznego odwrotu. Widząc nieład w szeregach przeciwnika, porucznik Mohuczy ruszyły w pościg.

Bolszewicki zespół okrętów cofnął się na szerokie zakole Prypeci, dzięki czemu ich potężne kanonierki mogły swobodnie manewrować i prowadzić skuteczny ostrzał. Sowieci posiadali przewagę ogniową. „Gubitielnyj”,„Mołodeckij”, „Mudryj” i „Gierojskij” miały po dwie armaty 76mm i cztery ciężkie karabiny maszynowe. Przewodził im „Mstitielnyj” wyposażony w dwa potężne działa 130mm i cztery c.k.m. Polacy mogli przeciwstawić tej sile jedynie trzy działa 75mm i karabiny maszynowe. Ponadto artyleria sowiecka była dostosowana do bitew morskich, polscy marynarze mieli zwykłe armaty polowe. Bolszewicy mieli też tym razem lepsze warunki terenowe, ukryci przy wysokim brzegu, doskonale widzieli przeciwległy odcinek rzeki.

Na początku kilku polskich marynarzy wyszło na brzeg, gdzie w kępie wysokich sosen utworzyli punkt obserwacyjny. Rosjanie otworzyli ogień pierwsi, jednak niecelnie. Kanonada trwała dwie godziny, wokół „Pancernego 1” raz po raz wybuchały pociski, jednak zdołał trafić w „Gubitielnego”. Eksplozja amunicji sprawiła, że kanonierka z olbrzymim hukiem poszedł na dno. Pozostałe sowieckie okręty widząc zagładę „Gubitielnego” wycofały się, dalej strzelając. „Pancerny 1” ucierpiał nieco od wstrząsów wywołanych ostrzałem, jednak puścił się w pościg. Tym razem obserwację nieprzyjaciela prowadzono z naprędce skleconego stanowiska na kominie kanonierki. Walka rozgorzała na nowo. „Mudryj” i „Mołodeckij” zostały trafione i wzięte na hol przez pozostałe jednostki. Porucznik Mohuczy nie ścigał przeciwnika, gdyż kadłub „Pancernego 1” mocno przeciekał. Przed południem, po dwunastu godzinach walki, bitwa dobiegła końca. Polska marynarka osiągnęła olbrzymi sukces. Nie tylko pokonano liczniejsze siły sowieckie bez większych strat własnych, ale też wyparto sowiecką flotyllę na Dniepr.  Zdobyto też miasto Czarnobyl z portem i warsztatami, a w ręce Polaków wpadło łącznie sześć statków, sześć pogłębiarek i trzy łodzie motorowe. W kolejnych dniach flotylla Pińska patrolowała ujścia Prypeci, odpierając wypady bolszewików oraz trałowała rzekę z min, dzięki czemu otworzono drogę wodną w kierunku Kijowa, dostarczając zaopatrzenie nacierających siłom lądowym. Odważna postawa marynarzy pod Czarnobylem pomogła zdobyć wojskom polsko-ukraińskim Kijów 7 maja, a Flotylla Pińska uzyskała dostęp do Dniepru.

Wielki sukces i wielka strata

Marynarze Flotylli Pińskiej wzięli udział w uroczystej defiladzie w zdobytym Kijowie. Było co świętować. Uzyskano kontrolę nad środkowym odcinkiem Dniepru, a w lokalnych portach zdobyto około dwadzieścia statków, trzydzieści motorówek i wiele mniejszych jednostek. Uruchomiono żeglugę śródlądową, dzięki czemu można było dostarczać zaopatrzenie rzeką. Ze zdobytych statków utworzono Flotyllę Kijowską, którą jednak podporządkowano operacyjnie Flotylli Pińskiej. Niestety Polacy nie cieszyli się długo z odniesionych sukcesów. W tym samym miesiącu ruszyła wielka rosyjska ofensywa na całym froncie. Polskie okręty próbowały zatrzymać natarcie przez Dniepr jednak bolszewicy rzucili do ataku ogromne siły. Statki wycofano do Kijowa.

Wobec przełamania frontu zapadła decyzja o opuszczeniu Kijowa. Co gorsza, 7 czerwca bolszewicy zajęli ujście Prypeci, odcinając drogę odwrotu polskiej flocie. Nie mając wyjścia, wysadzono okręty, w tym dumę flotylli „Pancernego 1”, a marynarze przebijali się okrężną drogą do Mozyrza. Nocą z 16 na 17 czerwca rozpoczął się odwrót wojsk polskich z Ukrainy. Tego dnia utracono Czarnobyl, a jednostki Flotylli Dnieprzańskiej wpłynęły na Prypeć, nie napotykając silniejszego oporu. Polacy podjęli próbę organizacji flotylli od nowa, jednak 4 lipca ruszyła ofensywa marszałka Tuchaczewskiego na Warszawę, a siły polskie na Polesiu otrzymały rozkaz odwrotu na linię Bugu. Przez niski stan wód ewakuacja floty była niemożliwa, więc zniszczono większość sprzętu. Pińsk padł 27 lipca, a Flotyllę Pińską rozwiązano  2 sierpnia. Mimo utraty okrętów na Polesiu, doświadczeni marynarze kontynuowali walkę w obronie ojczyzny we Flotylli Wiślanej i Pierwszym Pułku Morskim.

Więcej informacji tutaj.

źródło: wody.gov.pl
Nie ma jeszcze komentarzy...
CAPTCHA Image


Zaloguj się do profilu / utwórz profil
ZAMKNIJ X
Strona używa plików cookies w celu realizacji usług i zgodnie z Polityką Plików Cookies. OK, AKCEPTUJĘ