Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości ujawnione w kontrolach zbiorników bezodpływowych to:

• brak umowy z uprawnionym podmiotem na wywóz nieczystości ciekłych,
• brak udokumentowania sposobu pozbywania się nieczystości ciekłych,
• zbyt rzadkie opróżnianie zbiorników,
• zamontowanie odpływów odprowadzających nieczystości do potoku lub rowu.

Kontrola NIK wykazała też dobre praktyki stosowane przez niektóre gminy. Np. w Szklarskiej Porębie w przypadku podejrzenia nielegalnego zrzutu ścieków pracownicy Urzędu Miejskiego wykonywali tzw. „zadymianie” sieci kanalizacyjnej, w celu ustalenia jej ewentualnych nieszczelności[1].

W trzech przypadkach włodarze miast i gmin (Nysa, Szczawnica, Istebna) nie informowali mieszkańców o jakości wody przeznaczonej do spożycia, pomimo że powiatowe stacje Sanepidu ostrzegały, że woda na obszarach należących do tych gmin jest niezdatna do picia.

Tymczasem np. badania jakości wód powierzchniowych, prowadzone na zlecenie Urzędu Miasta Zakopane na obszarze całej aglomeracji, wykazały wpływ zmian natężenia ruchu turystycznego w Zakopanem na stan czystości wody. Według wyników badań największe wartości zanieczyszczeń (w tym bakterie Escherichia Coli) stwierdzano w kolejnych latach, głównie w lutym, sierpniu i październiku.

W latach 2010-2017 w związku z okresowym zanieczyszczeniem wody w kilku przypadkach Inspektorzy Sanitarni wydali decyzje unieruchamiające wodociąg lub indywidualne ujęcie wody (np. na terenie gminy Istebna 7 decyzji, na terenie Miasta Nysa 20 decyzji).

Wśród przyczyn mających wpływ na zanieczyszczenia PPIS wskazywali:

• słabo rozwiniętą lub brak sieci kanalizacyjnej;
• nieprawidłowości na stacji uzdatniania wody (np. zbyt niskie dawki środka dezynfekcyjnego);
• nieszczelności i częste awarie sieci wodociągowych;
• nielegalne i niekontrolowane zrzuty ścieków do wód powierzchniowych;
• spływy powierzchniowe (głównie rolnicze),
• prace remontowo-budowlane sieci wodociągowych i stacji uzdatniania wód.

NIK wnioskuje do Prezesa Rady Ministrów o przygotowanie zmian przepisów ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, polegających na wprowadzeniu zapisów dotyczących kar pieniężnych dla gmin, które nie wykonują obowiązków prowadzenia kontroli częstotliwości opróżniania zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe oraz przydomowych oczyszczalni ścieków. NIK zwraca uwagę, że w powyższej ustawie przewidziana jest już możliwość nakładania kar pieniężnych na gminy, które nie osiągają określonego poziomu recyklingu[2].

NIK rekomenduje wójtom, burmistrzom i prezydentom miast i gmin większe zaangażowanie w kształtowanie polityki inwestycyjnej związanej z rozbudową i modernizacją sieci wodociągowo-kanalizacyjnych na terenie gmin. Dotyczy to przede wszystkim uchwalania wieloletnich planów rozwoju oraz modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych, zgodnie z potrzebami określonymi w dokumentach planistycznych gminy, a także konsekwentne realizowanie inwestycji uznanych w planach za konieczne.